Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của huyện Trùng Khánh

Những năm 1934 - 1935, sau khi cơ sở đảng ở Quảng Uyên bị khủng bố, đồng chí Đàm Phi Hải vào Trùng Khánh tuyên truyền tư tưởng yêu nước trong thanh niên và học sinh. Nhiều thanh niên, học sinh ở Trùng Khánh được tiếp xúc với một số thanh niên, học sinh ở châu Hòa An như: Phan Viết Lằm, Dương Sĩ Nhiếp, Nguyễn Khánh Kim đã đem sách, báo tiến bộ đến tuyên truyền cách mạng. Những việc làm trên đã thức tỉnh tinh thần yêu nước, giúp nhiều thanh niên, học sinh ở Trùng Khánh hiểu biết về cách mạng sâu sắc hơn.

Cuối năm 1936 đầu năm 1937, đồng chí Bùi Vãn Giao, cán bộ Tỉnh ủy Cao Bằng đã giác ngộ cách mạng cho ông Nguyễn Văn Mân, người ở Trùng Khánh ra học nghề may cùng với đồng chí Bùi Văn Giao ở Thị xã. Được giác ngộ cách mạng, sau khi về Nguyễn Văn Mân vừa làm nghề may vừa bí mật tuyên truyền cách mạng.

Trong những năm 1936 - 1938, thực dân Pháp bắt phu ở các châu Hòa An, Quảng Uyên, Trùng Khánh để làm đường từ Trùng Khánh đi Pò Peo. Trước tình hình đó, nhiều cán bộ cách mạng được phái vào Trùng Khánh để tuyên truyền, vận động chắp nối cơ sở cách mạng; tổ chức dân phu làm đường đấu tranh chống lại giới chủ. Các đồng chí Hồng Hải, Phi Hải, Hà Quảng Du ở châu Quảng Uyên lần lượt vào Trùng Khánh vận động dân phu làm đường đấu tranh đòi giảm thời gian đi phu từ 25 ngày xuống còn 15 ngày, đồng thời chắp nối liên lạc, tuyên truyền tổ chức cơ sở cách mạng.

Cơ sở đầu tiên được tuyên truyền gây dựng ở Nà Giốc, Đông Quan (nay thộc xã Phong Châu); cơ sở thứ hai ở Khau Lủng (nay thuộc xã Đức Hồng) và các cơ sở ở Thang Lý, Đình Minh, Cảnh Tiên ngày càng phát triển. Thông qua đồng chí Hoàng Lạc ở cơ sở Thang Lý, đồng chí Hồng Hải liên hệ  với ông Nguyễn Văn Mân kết hợp hoạt động, bắt liên lạc với các đồng chí ở Quảng Uyên.

Đến năm 1938, cùng với việc mở rộng, phát triển các cơ sở cách mạng trong vùng, có thêm nhiều thanh niên ở khu phố Trùng Khánh và một số nơi khác đến tham gia hoạt động, như ông Phạm Như Minh, huyện Tiền Hải (Thái Bình) đến Trùng Khánh cùng với ông Nguyễn Văn Mân lập ra Tổ chức Thanh niên phản đế, chỉ trong một thời gian ngắn đã phát triển được hội viên là những thanh niên yêu nước tiến bộ, trong đó có đồng chí Minh Tâm, Minh Hải.

Nhận thấy phong trào cách mạng ở Trùng Khánh ngày càng lên cao, để đánh lạc hướng tư tưởng yêu nước và phong trào cách mạng, thực dân Pháp đã thực thi những thủ đoạn thâm độc, xảo quyệt: cho tên quan phủ Phạm Văn Ích đeo mặt nạ cộng sản đi tuyên truyền, xuyên tạc chủ nghĩa cộng sản, làm cho những người có cảm tình với cách mạng hiểu sai lệch về chủ nghĩa cộng sản; còn đối với những người chưa biết cách mạng thì sợ hãi...

Nhưng nhờ có những hoạt động tích cực của các cơ sở cách mạng trong vùng, quần chúng thấy rõ bộ mặt thật của thực dân Pháp và tay sai. Qua sách, báo, tài liệu tuyên truyền, quần chúng càng tin tưởng vào cách mạng. Từ những nhận thức đúng đắn đó, nhiều thanh niên ở Trùng Khánh háo hức mong chờ có một tổ chức để soi đường, chỉ lối cho phong trào đấu tranh.

Cuối năm 1938, đầu năm 1939, đồng chí Nguyễn Nghiên (tức Nguyễn Thanh Cao, quê ở thôn Lạc Đức, xã Đức Thắng, huyện Tiên Lễ, tỉnh Hưng Yên) là đảng viên làm công nhân ở Mỏ Thiếc Tĩnh Túc bị bọn mật thám nghi ngờ tuyên truyền cách mạng nên bị đuổi khỏi mỏ. Sau khi rời Mỏ Thiếc Tĩnh Túc, cấp trên cử đồng chí Nguyễn Thanh Cao cùng với bà Hoàng Thị Đáo ở Lam Sơn (Hòa An) - một quần chúng yêu nước được giới thiệu vào Mỏ Thiếc Tĩnh Túc thăm dò hoạt động (trước khi vào mỏ, bà Hoàng Thị Đáo đã tham gia tổ chức Nông hội đỏ và hoạt động ở Lam Sơn, Hòa An) ra Thị xã gặp đồng chí Bùi Văn Giao báo cáo tình hình và xin chỉ thị mới.

Với tư cách là một cán bộ tỉnh, Bùi Văn Giao giới thiệu 2 đồng chí Nguyễn Thanh Cao, Hoàng Thị Đáo vào Trùng Khánh hoạt động, nhằm gây dựng cơ sở Đảng ở Trùng Khánh. Trước khi vào Trùng Khánh, đồng chí Bùi Văn Giao giới thiệu đồng chí Nguyễn Thanh Cao, Hoàng Thị Đáo đến gặp ông Nguyễn Văn Mân, một cơ sơ cách mạng vững chắc đã được đồng chí Bùi Văn Giao giác ngộ, thiết lập từ nhiều năm trước.

Căn cứ tình hình phát triển của các cơ sở cách mạng và yêu cầu của phong trào yêu nước ở Trùng Khánh cần phải có tổ chức Đảng Cộng sản lãnh đạo, sau khi vào Trùng Khánh kiểm tra những cơ sở và thành phần yêu nước tiến bộ, được  chỉ đạo của Tỉnh ủy trực tiếp là đồng chí Bùi Văn Giao, đồng chí Nguyễn Thanh Cao quyết định kết nạp một số đảng viên và thành lập một Chi bộ Đảng ở Trùng Khánh.

Ngày 16/9/1939, tại Ngườm Mạ, Bản Đà, xã Đình Minh đã diễn ra sự kiện thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Trùng Khánh. Tại buổi lễ, đồng chí Nguyễn Thanh Cao tuyên bố kết nạp Nguyễn Văn Mân (bí danh Chí Viễn), Nông Quốc Nghĩa (bí danh Ái Quốc, về sau đổi là Minh Tâm) vào Đảng Cộng sản, chuyển đảng viên dự bị Hoàng Thị Đáo thành đảng viên chính thức.

Như vậy, Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của huyện Trùng Khánh được thành lập gồm 4 đồng chí. Sau khi thành lập, Chi bộ phân công đồng chí Nguyễn Văn Mân (Chí Viễn) làm Bí thư, đồng chí Hoàng Thị Đáo làm công tác phụ vận kiêm thủ quỹ. Đồng chí Nguyễn Thanh Cao làm ủy viên, có nhiệm vụ liên hệ trực tiếp với cấp trên. Hai đồng chí Nguyễn Văn Mân, Nông Quốc Nghĩa trực tiếp gây dựng cơ sở đảng và phong trào cách mạng ở địa phương.

Sau khi thành lập, Chi bộ Đảng đã gặp nhiều khó khăn trong hoạt động, nhưng sự ra đời của Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của huyện Trùng Khánh đánh dấu bước phát triển mới của phong trào cách mạng ở địa phương. Từ đây, nhân dân Trùng Khánh tiếp thu ánh sáng cách mạng của Đảng, phong trào cách mạng của Trùng Khánh có Đảng lãnh đạo từng bước phát triển trên con đường đấu tranh giành độc lập, tự do.